پسماندهای شهری و زباله هایی که توسط انسان ها تولید می شوند با افزایش رو به رشد شهر نشینی روز به روز در حال افزایش هستند. این زباله ها را نمی توان بدون مدیریت و برنامه ریزی به حال خود رها کرد، زیرا می تواند اثرات زیست محیطی جبران ناپذیری ایجاد کند. به همین دلیل دفع زباله همواره یک موضوع مهم برای انسان ها بوده است. یکی از روش های از بین بردن زباله ها دفن آن است. دفن زباله نیاز به مکانی دارد که از جهات گوناگون اعم از زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی کمترین ضرر و آسیب را بوجود آورد. مکان‌یابی صحیح بیش از نیمی از نگرانی‌های موجود را مرتفع می کند. ما قصد داریم به موضوع مکان یابی محل دفن زباله که مسئله بسیار جدی و از جمله خدمات ژئوکاو است بپردازیم. در ادامه با ما همراه باشید.
بهترین روش دفع زباله چیست؟
زباله ها یکی از مهمترین مشکلات زیست محیطی بشر هستند که اگر برای دفع اصولی آنها اقدام نشود منجر به خطرات زیست محیطی و ایجاد انواع بیماری ها خواهد شد. زباله را می توان به دو نوع خشک و تر تقسیم کرد. انواع زباله های شهری مثل زباله های بیمارستانی، صنعتی، الکترونیک و نخاله های ساختمانی روزانه در شهرها تولید می شوند. دفع زباله با روش های گوناگونی انجام می شود که از جمله آنها سوزاندن زباله، انبار کردن زباله، تولید کود با زباله و دفن زباله است. در بین این روش ها بهترین و بهداشتی ترین روش، دفن زباله ها است. در این روش زباله ها را در مکان های عمیق و در زیر زمین دفن می کنند و روی آن را با خاک می پوشانند و با کوبیدن خاک زباله ها کاملا دفن می شوند. دفن کردن زباله باعث می شود تا امکان تماس حیوانات و حشرات با آن وجود نداشته باشد. اما ممکن است بوی حاصله از آن و همچنین شیرابه های تولید شده از این زباله ها مشکل ساز شود، که برای جلوگیری از مضرات آن مکان دفن زباله دورتر از سطح شهر در نظر گرفته می شود. به همین جهت برای دستیابی به مکان مناسب افرادی متخصص وظیفه فرآیند مکان یابی دفن زباله را برعهده دارند. مکان یابی دفن زباله طبق یک سری اصول و قوانین انجام می شود تا کمترین آسیب به محیط زیست وارد شد.
عوامل موثر در مکان یابی دفن زباله
انتخاب مکان مناسب برای تخلیه زباله ها به عواملی از جمله موارد زیر بستگی دارد:
- محدودیت هایی که توسط مقامات محلی ایجاد می شود و اجازه دفن زباله در آن محدوده را نمی دهند.
- عبور و مرور کامیون ها هنگام حمل زباله ها نباید باعث ایجاد آلودگی های صوتی شود. بنابراین مکان یابی دفن زباله باید در محدوده ای باشد تا آلودگی صوتی ایجاد نکند.
- محل دفن زباله باید تا حد ممکن کمترین فاصله را از جاده داشته باشد تا وسایل نقلیه جمع آوری کننده زباله بتوانند مسیر راحت تری طی کنند و هزینه کمتری برای رفت و آمد آنها پرداخت شود.
- محل دفن زباله آلودگی اتمسفری ایجاد می کند و منجر به انتشار گازهای دی اکسید کربن و متان می شود که یکی از عواملی است که در مکان یابی دفن زباله تاثیر گذار است.
- شیرابه های حاصل از زباله منجر به آلودگی خاک و آب های زیر زمینی و سطحی می شود به همین دلیل از عواملی است که بر مکان یابی دفن زباله موثر است.
موارد مهم در مکان یابی دفن زباله
- توجه به توپوگرافی و زمین شناسی محل
- شرایط آب و هوایی منطقه
- موقعیت توسعه شهری
- قیمت زمین دفن زباله
- توجه به طول عمر جایگاه دفن زباله
- دقت در هیدرولوژی منطقه
- توجه به فاصله آب های زیرزمینی از محل دفن زباله
- سطح زمین استفاده شده
- توجه به کاربری زمین های مجاور
- در نظر گرفتن فاصله آب های سطحی از محل دفن ،مثل رودخانه ها و دریاچه ها
مکان یابی دفن زباله با کمک GIS
GIS یا همان سیستم اطلاعات جغرافیایی یکی از ابزارهای مناسب برای مکان یابی دفن زباله است. از آنجایی که زمین های دفن زباله های شهری ارتباط مستقیمی با پسماندهای جامد خواهند داشت خطر آلوده سازی محیط زیست را دارند. سیستم اطلاعات جغرافیایی یکی از روش های مختص کار با داده های مکانی و فضایی است تا با داده های مرتبط مکان یابی زمین دفن زباله صورت گیرد. در این سامانه توابع تحلیل مکانی وجود دارد که تلفیق لایه ای اطلاعاتی و اعمال معیارهای زیست محیطی را فراهم می سازد.
ارزیابی محل دفن زباله
معیارها و شاخص هایی مانند الکنو (Oleckno)، دراستیک (Drastic) و روش سازمان حفاظت محیط زیست (USEPA) وجود دارد که بعد از استفاده از این روش ها به میزان امتیازی که حاصل می شود مکان دفن رد و یا مورد قبول قرار می گیرد. این روش ها از مواردی هستند که در مکان یابی صحیح دفن زباله کمک کننده هستند.
فاصله مکان دفن زباله از اماکن حساس
طبق پیشنهاد سازمان حفاظت از محیط زیست (USEPA) در مکان یابی محل دفن زباله فاصله از اماکن حساس باید به قرار زیر باشد تا خطری برای محیط و سلامت انسان ها ایجاد نکند. فاصله از دریاچه ها 300 متر، فاصله از رودخانه ها 90 متر، فاصله از فرودگاه ها 300 متر، فاصله از چاه های تأمین کننده آب 360 متر، فاصله از بزرگراه ها 300 متر، و فاصله از پارک های عمومی 300 متر باشد.
توجه به توپوگرافی محل دفن
مکانی که برای دفن زباله در نظر گرفته می شود هرچه مرتفع و با شیب کم باشد بهتر است. همچنین اگر در کنار این شرایط، خاکی نفوذناپذیر داشته باشد مناسب ترین مکان برای دفن می تواند باشد. اما اگر به هر دلیلی زمین دره ای شکل و گود برای دفن انتخاب شود، باید برای جلوگیری از سیلاب و فرسایش خاک از زهکشی سطحی استفاده شود. در تعیین توپوگرافی محل دفن زباله این موضوع نیز مطرح است که معادن متروکه مثل معادن زغال سنگ نیز برای دفن مناسب هستند. از طرفی دفن مواد در مناطق ساحلی و تالاب ها معقول نیست زیرا مواد زائد در معرض آب قرار می گیرند. در بررسی توپوگرافی زمین برای دفن زباله می توان نوع دفن را مشخص کرد که از نوع سطحی و یا عمقی باشد. در مناطقی که سفره های آب زیرزمینی پایین تر هستند از روش گودالی و عمقی و در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالا قرار دارد از روش سطحی باید استفاده شود.
شناسایی خاک محل دفن زباله
یکی از موارد مهم در مکان یابی محل دفن زباله خاکشناسی و زمین شناسی منطقه است. از جمله مواردی که باید بررسی شود، آزمایش خاک، تعیین سنگ بستر، مشخصات خاک، عمق خاک، تعیین خطوط زلزله خیز، بررسی لغزش خاک، تخلل و نفوذ پذیری خاک و غیره است. این بررسی ها برای جلوگیری از ورود شیرابه های زباله به آب های سطحی و زیر زمینی بسیار ضروری است.
بررسی شرایط آب و هوایی محل دفن
پارامترهای اقلیمی که در ارزیابی محل دفن باید بررسی شود شامل باد، دما و بارندگی است.
باد عاملی در ارزیابی محل دفن
مناطقی که بادخیز هستند در عملیات خاک برداری و خاک ریزی اختلال ایجاد می کنند و باعث پراکندگی زباله هایی مثل کاغذ و نایلون می شوند برای این منظور باید از بادشکن ها استفاده کرد. همچنین می توان در مسیر بادهای غالب از حصارهایی برای جلوگیری از پراکنده شدن اجسام استفاده کرد.
نقش دما در مکان یابی محل دفن زباله
در مکان یابی محل دفن زباله باید به دامنه نوسانات دمایی توجه کرد. برای مثال مناطقی که شرایط یخبندان دارند امکان حفر زمین وجود ندارد و در این شرایط باید گودال ها از قبل آماده شوند و خاک مورد نیاز نیز در انبارهای مخصوص از قبل ذخیره شود تا در دماهای پایین و زمستانی از آنها استفاده شود.
باران از پارامترهای ارزیابی محل دفن زباله
تخمین بارندگی یکی دیگر از پارامترهای آب و هوایی مهم جهت حفر زمین برای دفن زباله است. محاسبه مقدار و شدت بارندگی باعث می شود تا از تماس آب های سطحی با زباله های دفن شده جلوگیری شود. در محل هایی که باران های شدیدی دارند باید سیل خیز بودن مکان مورد نظر را نیز بررسی کرد. همچنین برای جلوگیری از خطرات احتمالی باران بهتر است اطراف زمین زهکشی شود و محل دفن شیب کمی داشته باشد تا خاک فرسایش پیدا نکند.
فاصله محل جمع‌آوری زباله تا مرکز دفن
در مکان یابی محل دفن زباله این موضوع مطرح است که فاصله محل جمع آوری با محل دفن نباید خیلی زیاد باشد. زیرا مشکلاتی از جمله دوری راه برای کامیون ها، آسفالت نبودن مسیر، زمان حمل و افزایش هزینه های حمل و نقل را ایجاد می کند. محل دفن باید جایی در خارج از بافت شهری و در خلاف جهت توسعه آتی شهر باشد. معمولا کمترین فاصله 2 الی 3 کیلومتر و بیشترین فاصله 10 الی 20 کیلومتر از شهر در نظر گرفته می شود. تعیین این فاصله از استاندارد خاصی پیروی نمی کند و با توجه به وجود زمین و مناسب بودن آن متغیر است.
توجه به طول عمر جایگاه دفن زباله
مکانی که برای دفن زباله در خارج شهر انتخاب می شود باید بتواند حداقل طول عمری 15 الی 20 سال را داشته باشد. مکان هایی که فقط برای چند سال می توان از آن برای دفن زباله استفاده کرد به صرفه نخواهند بود و بعد از مدت کوتاه باید زمین جدید شناسایی و مکان یابی شود که از نظر اقتصادی به صرفه نیست و تعداد زمین های بیشتری برای دفن آلوده خواهند شد که از نظر زیست محیطی نیز معقول نیست.
مکان یابی محل دفن زباله توسط زمین کاو بنیان
زباله های جامد شهری برآیند طبیعی فعالیت های انسانی هستند و در صورتی که برای رفع این مشکل سیستم مدیریتی قوی وجود نداشته باشد، با ایجاد آلودگی های محیطی سلامت انسان ها و محیط زیست را به خطر می اندازد. مکان یابی محل دفن زباله باید توسط متخصصین و کارشناسان که در این زمینه علم کافی دارند صورت گیرد تا بهترین و به صرفه ترین مکان برای دفن انتخاب شود. اما گاهی اوقات به علت توان تخصصی و علمی پایین مکان یابی محل دفن زباله به درستی صورت نمی گیرد و توجه کافی به اثرات زیست محیطی و بهداشتی نمی شود. تیم ژئوکاو در جهت ارتقای کیفی دفن مواد زائد جامد در سطح کشورمان تلاش می کند تا با مکان یابی صحیح و علمی، مناسب ترین محل را برای دفن زباله ها معرفی کند.